Het verdriet om het verlies van je kind is onmetelijk groot. Opeens is er een lege stoel aan tafel en een leeg bed. Je gezin is gebroken.
Je kind is aanwezig maar in stilte. Je hart nog vol met liefde, je mobiel vol foto’s en films en je geheugen vol herinneringen. Jullie toekomstbeeld is veranderd. Jullie toekomst is zonder jullie kind. Jullie gaan samen geen herinneringen meer maken.
Het maakt niet uit hoe oud je kind is. Of het nog heel klein is of al een eigen gezin heeft. Je kind blijft altijd je kind en jij overleeft je kind. Dat is onnatuurlijk. Dat is onmenselijk.
Het verlies van je kind …
En dan is er het moment dat je afscheid moet nemen van je kind omdat:
Je kind plotseling is overleden
Je kind is overleden na een ziekte
De dag van overlijden tot de uitvaart – je kind overleed na ziekte
En daar is dat moment waarvan je wist dat het ging gebeuren. Je wist dat je afscheid ging nemen van je kind. Je kind dat zo ziek was. Met wie je al een (lange) ziekteperiode hebt doorgemaakt. Waarin jullie zweefden tussen hoop en vrees. En waar het dubbeltje uiteindelijk niet de goed kant op viel.
Misschien hebben jullie samen nagedacht over de invulling van de uitvaart maar misschien ook niet. Was dat te moeilijk. Te pijnlijk.
En nu is die tijd aangebroken.
Ondanks dat je wist dat het ging gebeuren is het een heel verwarrende periode. Je wilt nog zoveel mogelijk bij je kind zijn. Hem nog kunnen voelen, ruiken, strelen. Nog zoveel willen zeggen en nog meer herinneringen vastleggen. Maar ondertussen moet je veel regelen en ook nadenken over hoe je afscheid gaat nemen.
De dagen tot de uitvaart zijn dagen waarin je, in de kostbare tijd dat je kind nog fysiek bij je is, belangrijke beslissingen moet nemen.
Om je te door deze periode te helpen, is de hulpkaart de dagen tot de uitvaart na het overlijden van je kind ontwikkeld. Je kunt hem hier downloaden.
Tastbare herinneringen – een bron van troost
Door het overlijden van je kind is je toekomstbeeld in één keer 180 graden gewijzigd. De dromen en de verwachtingen die je had, komen er niet (meer).
Herinneringen ophalen helpen je bij het rouwproces. Ze helpen je betekenis te geven aan het verlies en het afscheid. Herinneringen zijn uiteindelijk vaak ook een bron van troost en inspiratie. Maar bovenal zorgen ze ervoor dat jouw kind niet wordt vergeten.
Ook al is je kind overleden. Je kunt ook tastbare herinneringen maken voor die momenten die jullie nooit meer samen zullen beleven.
Door het maken van (tastbare) herinneringen en doen van rituelen kun je betekenis geven aan het verlies en het afscheid. Tegelijkertijd helpt het je om je kind te koesteren.
Tastbare herinneringen kun je op elk moment maken. Direct nadat je te horen kreeg dat je kind was overleden of zou gaan overlijden. Maar het kan ook later. Op een moment dat jij eraan toe bent.
De uitvaart of afscheidsceremonie van jouw kind
En dan is er die dag waarop je definitief afscheid neemt van je kind. Na die tijd is je kind niet meer bij je. Je kind verdient een liefdevol afscheid.
Er zijn zoveel manieren om afscheid te nemen van je kind. In besloten kring of juist met heel veel mensen. Wel of geen muziek? Wel of geen sprekers. Wel of geen condoleance en/ of samenzijn. Er komt zoveel op je af. Daar heb je hulp bij nodig.
De hulpkaart afscheidsceremonie of uitvaart van je kind en de hulpkaart condoleance van je kind geven je houvast. Natuurlijk helpt jouw uitvaartbegeleider jou bij het maken van keuzes. De hulpkaarten download je hier.
De dag van overlijden tot de uitvaart – je kind overleed plotseling
De grootste nachtmerrie van elke ouder. Je kind overlijdt plotseling. Je hebt er niet naar toe kunnen leven. Je, voor zover dit echt mogelijk is, kunnen voorbereiden op een naderend afscheid. Van de een op het andere moment is jouw kind overleden en moet je verder zonder hem of haar.
Nog nauwelijks de schok te boven moet je van alles regelen. Een heel verwarrende periode. Je wilt nog zoveel mogelijk bij je kind zijn. Hem of haar nog kunnen voelen, ruiken, strelen. Nog zoveel willen zeggen en nog meer herinneringen vastleggen. Begrijpen hoe het kon gebeuren. Maar daar is dus geen tijd voor. Je moet nadenken over hoe je afscheid gaat nemen.
De dagen tot de uitvaart zijn dagen waarin je, in de kostbare tijd dat je kind nog fysiek bij je is, belangrijke beslissingen moet nemen.
Tastbare herinneringen – een bron van troost
Door het overlijden van je kind is je toekomstbeeld in één keer 180 graden gewijzigd. De dromen en de verwachtingen die je had, komen er niet (meer).
Herinneringen ophalen helpen je bij het rouwproces. Ze helpen je betekenis te geven aan het verlies en het afscheid. Herinneringen zijn uiteindelijk vaak ook een bron van troost en inspiratie. Maar bovenal zorgen ze ervoor dat jouw kind niet wordt vergeten.
Ook al is je kind overleden. Je kunt ook tastbare herinneringen maken voor die momenten die jullie nooit meer samen zullen beleven.
Door het maken van (tastbare) herinneringen en doen van rituelen kun je betekenis geven aan het verlies en het afscheid. Tegelijkertijd helpt het je om je kind te koesteren.
Tastbare herinneringen kun je op elk moment maken. Direct nadat je te horen kreeg dat je kind was overleden of zou gaan overlijden. Maar het kan ook later. Op een moment dat jij eraan toe bent.
De hulpkaart ideeën om herinneringen aan je kind te maken en vast te leggen helpt je de herinneringen aan je kind vast te leggen en tastbaar te maken. Je kunt hem hier downloaden.
De uitvaart of afscheidsceremonie van jouw kind
En dan is er die dag waarop je definitief afscheid neemt van je kind. Na die tijd is je kind niet meer bij je. Je kind verdient een liefdevol afscheid.
Er zijn zoveel manieren om afscheid te nemen van je kind. In besloten kring of juist met heel veel mensen. Wel of geen muziek? Wel of geen sprekers. Wel of geen condoleance en/ of samenzijn. Er komt zoveel op je af. Daar heb je hulp bij nodig.
De hulpkaart afscheidsceremonie of uitvaart van je kind en de hulpkaart condoleance van je kind geven je houvast. Natuurlijk helpt jouw uitvaartbegeleider jou bij het maken van keuzes. De hulpkaarten download je hier.
De periode na de uitvaart – de confrontatie met die grote leegte
En dan het de dag na de uitvaart. Je kind is er niet meer. Je kunt hem niet meer vasthouden. Niet meer ruiken. Niet meer strelen. Zijn of haar kamer onbeslapen. Zijn of haar spullen. Wat rest zijn de (tastbare) herinneringen…
Je kunt het je wellicht nog niet voorstellen dat je kind overleden is. En misschien ook wel. En vraag je, je af: Hoe ga je dit verlies te boven komen?
De pijn van het verlies ervaren en doorleven…
Wanneer de realiteit van het verlies van je kind tot je is doorgedrongen is daar het besef dat je verder moet zonder hem of haar.
Je voelt je ontredderd en je ziet geen perspectief. Je vraagt je af of je ooit weer gelukkig kan en mag zijn. Je slingert van emotie naar emoties. En je moet er doorheen.
Door toe te geven aan het verdriet. De pijn te omarmen. Door afleiding te zoeken. Door je te laten omringen
Je niet laten opjagen om er alweer te zijn. Maar de tijd nemen om te rouwen. Lief zijn voor jezelf en dingen te doen die jou helpen ontspannen. En hulp te aanvaarden.
Maar bovenal door de tijd te nemen en je niet te laten opjagen om er alweer te zijn, zul je sneller het verdriet ‘overleven’. En het verlies een plek en betekenis in je leven te geven. Zodat je verder kunt leven met het verlies.
Rouwen en leren leven met het verlies is hard werken. En vragen al je aandacht.
Onderstaande 15 tips helpen jou hierbij
Neem de tijd om tot rust te komen. Probeer om na de uitvaart met je partner (of gezin) erop uit te gaan. Even in een andere omgeving waarin jullie de tijd met elkaar hebben om te praten over het verlies van jullie kind. En neem de tijd om tot rust te komen. De dagen tussen geboorte en het afscheid waren een rollercoaster. Tijd en een andere omgeving helpen hierbij.
Wees je je ervan bewust dat je op alle aspecten in je leven anders functioneert. Het verlies van je kind zorgt ervoor dat je minder goed slaapt. Ook zorgt het ervoor dat je, je minder goed kan concentreren. Fouten maakt. Vergeetachtig bent. Vermoeid bent. De omgang met anderen anders is. En je emoties onder controle hebt.
Zorg voor een goede nachtrust. Het verlies van je kind zorgt ervoor dat je minder goed slaapt. Een slechte nachtrust zorgt er weer voor dat je minder goed functioneert. En minder goed hersteld zowel fysiek als mentaal. Het is dus van belang dat je goed slaapt. Dit bereik je door iedere dag op een vast tijdstip naar bed te gaan en iedere dag op een vast tijdstip op te staan.
Sta stil bij het verdriet maar zorg ook voor afleiding. Het is goed om bewust stil te staan bij het verlies en alle emoties die erbij horen te omarmen. Gevoelens vragen om te worden geuit. Maar het is ook heel goed om afleiding te zoeken en te ontdekken wat jou ontspant en blij maakt. Zodat je beter met het verdriet kan omgaan.
Ontspan. Het klinkt onnatuurlijk: “ontspannen” terwijl je vol zit van het verdriet… Maar besef dat ontspannen jou helpt mentaal en fysiek te herstellen. Zodat je beter met het verlies en verdriet kan omgaan. Waardoor je vooral liefde en trots voor je baby voelt in plaats van leegte.
Ontspannen kan op verschillende manieren: door je emoties toe te laten en te uiten – een huilbui lucht letterlijk op -. Denk hierbij aan: luisteren naar muziek, wandelen, praten over je kind, herinneringen ophalen, schrijven, fotoboeken maken… etc. Maar ontspannen kan ook door afleiding te zoeken in de activiteiten en omstandigheden die jou altijd blij maakten.
Zorg voor een dagritme. Het is heel verleidelijk om geen afspraken te plannen en te kijken wat de dag brengt. Afleiding en structuur helpen bij het rouwproces. Het zorgt ervoor dat je je beter voelt en daardoor beter kunt omgaan met het verlies en gemis. Door afspraken en taken te plannen zorg je voor structuur.
Sta jezelf toe om te durven genieten en het leven weer op te pakken. Waarschijnlijk voel je je schuldig wanneer je de draad van het leven weer oppakt. Het voelt wellicht zelfs als verraad naar je kind. En ben je bang dat je je kind vergeet zodra je, je leven weer oppakt. Heel begrijpelijk maar het zal het verdriet om je kind niet verminderen. Dus sta jezelf toe om de dingen weer te doen die jou blij maakten.
Weet dat verdriet in golven komt – rouwen verloopt niet volgens een vast patroon – Er zullen momenten zijn waarop de golven heel vaak en heel heftig aanwezig zijn. En er zijn momenten waarop de golven minder heftig zijn. En soms zijn ze er helemaal niet. Momenten waarop de golven hoog zullen zijn:
Het moment dat het besef van het verlies van je baby echt tot je doordringt
Het moment dat ieders leven weer doorgaat en jouw leven (nog) stilstaat.
Dagen zoals: de uitgerekende dag, de geboortedag, de sterfdag, de feestdagen, Moederdag en Vaderdag…
Aanvaard hulp. Praktische hulp, mentale en sociale steun vanuit de omgeving is heel belangrijk voor jouw welzijn en rouwproces. Mensen willen je graag helpen maar weten vaak niet hoe. Ook weet je vaak, door de grilligheid van het rouwproces, niet welke hulp en steun je zoekt.
Door te beseffen dat elke hulp goed bedoeld is, kun je makkelijker hulp aanvaarden. Op deze hulpkaart steun bieden in de dagen na de uitvaart staan praktische en/ of waardevolle tips die jou en je omgeving helpen bij het vinden van de hulp en steun die je zoekt.
Probeer weg te blijven van genotsmiddelen of medicatie. De verleiding is groot om je verdriet te dempen en/ of je slechte nachtrust op te lossen met genotsmiddelen of medicatie. Probeer de verleiding te weerstaan. Het helpt je niet. Het maakt het gevoel van leegte, nadat de werking is gedoofd, alleen maar groter.
Misschien moeilijk te aanvaarden maar rouwen is een gezonde reactie op een pijnlijke en verdrietige situatie. Het is heel normaal dat je verdriet hebt, slecht slaapt en je ellendig voelt.
Ook je naasten rouwen. Besef dat je naasten (je partner, ouders, broers, zussen etc.) ook rouwen. En dus worstelden met hun emoties. Hierdoor zijn zij vaak niet in staat om jou de steun en hulp te bieden die je van hen verwacht.
Voor anderen gaat het leven weer door. Op een gegeven moment merk je dat de aandacht voor jou en je partner verslapt. Staan mensen niet meer stil bij jullie intense verdriet. Het helpt om te beseffen dat ze dit niet bewust doen.
Pak je werkzaamheden weer op. Werken biedt structuur en afleiding. En dat helpt bij het rouwproces. Lees meer hierover bij het artikel Ontdek hoe je na het verlies van je kind je werk soepel en met steun kunt hervatten – werken na verlies van je kind.
Zoek professionele hulp. Het is niet raar als je hulp nodig hebt bij het rouwproces na het verlies van je kind. Het verlies is zo onmenselijk en onmetelijk groot dat het haast onmogelijk is om dit zelfstandig te doen.
Wanneer je merkt dat je niet meer goed slaapt, lichamelijke klachten hebt, niet goed kan functioneren, vergeetachtig bent, moeite hebt met het aangaan en onderhouden van contacten, neem dan contact op met een gespecialiseerde hulpverlener. Een lijst met gespecialiseerde rouwcoaches, rouwtherapeuten en rouwbegeleiders vind je hier.
Neem de tijd – stapje voor stapje – om te herstellen en het leven weer in de hand te nemen. Rouwen is vergelijkbaar met het trainen voor een marathon. Staoje voor stapje met steeds kleine haalbare doelen, werk je aan het verder leven zonder je kind.
” Na de uitvaart van onze beide kinderen zijn wij er samen een paar dagen op uit geweest. Na het overlijden van onze dochter werd dit geadviseerd door zowel de verzekeringsarts van het UWV als mijn bedrijfsarts. Natuurlijk was het een beladen ‘vakantie’. Maar even weg zijn en tijd hebben om te praten over wat ons was overkomen. In alle rust toe te geven aan onze emoties, hielp ons ontzettend bij ons rouwproces. Het hielp ons om het verlies onder ogen te zien maar hielp ons ook om de pijn van het verlies te ervaren” (L.N.).
“Tijdens onze rouwreis hadden wij echt baat bij een vast dagritme. We gingen iedere dag op hetzelfde tijdstip naar bed en zetten de wekker steeds op hetzelfde uur. We hadden een agenda met dingen die we moesten of wilden doen.
We zochten actief de ontspanning op maar soms ook actief het verdriet. Draaiden we muziek van de uitvaart en dan weer ‘een fout uurtje’. Gingen naar de bioscoop, uit eten etc. maar zaten soms ook de hele dag in onze pyjama op de bank. Haalden herinneringen op en maakten nieuwe. In die tijd ontdekte ik het schrijven. Door mijn emoties op papier te zetten, maakte ik herinneringen maar kon ik mijn gevoelens ook uiten. Wanneer we werden overvallen door onze emoties, lieten we deze gewoon toe. Of we wel of niet in gezelschap waren”. (L.N.)
Bronnen
Keirse, M (2020). Helpen bij verlies en verdriet. Een gids voor het gezin en de hulpverlener. (10e druk volledig nieuwe ed.). België, Tielt: Uitgeverij Lannoo
Mentaalbeter (z.d.) Rouwen, hoe kom je daar goed doorheen? Geraadpleegd 1 maart 2025 van https://rouwbehandeling.nl/nieuws/rouwen-hoe-tips-rouwverwerking/
Nuijen, L. (2022) Je bent je kindje verloren… hoe nu verder? Een boek met tips en inzichten die jou (en je naasten) verder helpen. Nederland. Mijn Bestseller
Rouwbehandeling (z.d.) Omgaan met verlies en rouw. Hoe doe je dat? 10 tips voor het omgaan met verlies en rouw. Geraadpleegd 1 maart 2025 van https://rouwbehandeling.nl/nieuws/rouwen-hoe-tips-rouwverwerking/
We hebben er alles aan gedaan om de juiste bronnen te achterhalen. Mocht je menen rechten te hebben op stukken die we hebben gepubliceerd, neem dan contact met ons op, dan regelen we het alsnog.
